قلندریّه در تاریخ: دگردیسی‌های یک ایدئولوژی اثر محمّدرضا شفیعی کدکنی

قلندریّه در تاریخ: دگردیسی‌های یک ایدئولوژی اثر محمّدرضا شفیعی کدکنی کتابی است که به تاریخ قلندریه و ریشه‌های فکری آن می‌پردازد. نویسنده در همان آغاز کتاب می‌نویسد که در سال 1344 زمانی که دانشجوی دورهٔ دکتری زبان و ادبیّات فارسی در دانشگاه تهران بوده است، استاد بدیع‌الزّمان فروزانفر او را به جستجو در دو حوزه امر کرده‌اند، یکی تحقیق دربارهٔ ابوسعید ابوالخیر و دیگری جستجو دربارهٔ قلندریّه. و کتاب پیش رو ماحصل چهل و یک سال کندوکاو و پژوهش مستمر و مداوم ایشان در رابطه با این آیین بوده است. استاد شفیعی کدکنی بحث خود را با بررسی پیوند قلندریّه با چهار جریان فکری خراسانِ قرنِ سوم از جمله کرّامیّه، ملامتیّه، صوفیّه و اصحاب فتوّت آغاز می‌کند. سپس به ریشه‌شناسی واژهٔ «قلندر» می‌پردازد و با ارائهٔ ادلّه‌ و اسنادی، «قلندر» را شکل دیگری از واژهٔ «کا+لنگر» به معنی

نان غربت چقدر تلخ است، هوای غربت چقدر سنگین است

غربت تلخ و گزنده است. به قول آن بنده‌ی خدایی که می‌گفت: «نان غربت چقدر تلخ است! هوای غربت چقدر سنگین است!». مهاجرت به دایره‌ای می‌ماند که آنهایی که درونش هستند آروز دارند به بیرون آن بروند، و آنانی که به بیرون از دایره قدم گذاشته‌اند دوست دارند داخل می‌بودند. مهاجرت عمدتاً در سن و سالی رخ می‌دهد که تو کودکی و نوجوانی‌ات را پشت سر گذاشته‌ای و دوستانِ هم‌بازی و هم‌درس زیادی فراهم کرده‌ای. خاطرات زیادی از زیست بودم خود داری. به زبان مادری‌ات اُخت شده‌ای و با آن هزاران شوخی و طنز بلدی. در اطرافت کسانی داری که با یک جمله برایت کاری می‌کنند. و در چنین شرایطی وقتی پای به کشور بیگانه می‌گذاری متوجه می‌شوی آنها قبلاً بازی‌های کودکی‌شان را کرده‌اند و دوست‌های خود را یافته‌اند، به زبان خود، به شوخی‌های خود و به آدم‌های شبیه خود بیشتر اُخت هستند. شاید چند وقت اول شاد باشی، شاید چند ماه اول خیلی‌ها برایت وقت بگذارند؛ اما چون نیک بنگری همه‌ی آنهایی که جلای وطن کرده‌اند در دل غمی دارند.