معرفی کتاب زبان فارسی و سرگذشت آن از محسن ابوالقاسمی

کتاب «زبان فارسی و سرگذشت آن» کتابی کوچک، کم‌حجم و خواندنی دربارۀ تاریخ زبان فارسی از دوران باستان تا روزگار ماست. محسن ابوالقاسمی در این کتاب، زبان‌های ایرانی را یکی از شاخه‌های زبان هندی و اروپایی می‌داند. هندی و اروپایی زبان اقوامی بوده است که در دشت‌های جنوب روسیه می‌زیسته‌اند و تقریباً دو هزار سال پیش از میلاد مسیح، گروهی از آن‌ها به سمت هند و ایران و گروهی دیگر به سمت اروپا مهاجرت کرده‌اند.

 زبان‌های ایرانی به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. زبان‌های ایرانی باستان
2. زبان‌های ایرانی میانه
3. زبان‌های ایرانی جدید

زبان‌های ایرانی باستان، از هزار سال پیش از میلاد تا سقوط هخامنشیان در سال ۳۳۱ پیش از میلاد، در فلات ایران گویشورانی داشته‌اند. بر اساس اسناد و مدارک موجود، در این دوره چهار زبان ایرانی وجود داشته است: اوستایی، فارسی باستان، مادی، سکایی. از زبان اوستایی در نگارش اوستا و از زبان فارسی باستان در نگارش کتیبه‌های هخامنشی ازجمله بیستون استفاده شده است. از دو زبان مادی و سَکایی اثری مستقل به جا نمانده و ما از وجود آن‌ها به‌واسطۀ لغاتی که از آن‌ها در دیگر زبان‌ها به‌جا مانده است، مطلع شده‎ایم.

• نام کتاب: زبان فارسی و سرگذشت آن
• نویسنده: محسن ابوالقاسمی
• نوبت چاپ: دوم
• محل چاپ: تهران
• ناشر: هیرمند
• سال چاپ: ۱۳۸۲
• تعداد صفحات: ۶۰
• معرّفی‌کننده: محسن احمدوندی

 زبان‌های ایرانی میانه، از سقوط هخامنشیان در سال ۳۳۱ پیش از میلاد تا سال ۲۵۴ هجری قمری، یعنی سالی که یعقوب لیث صفاری زبان فارسی دری را به‌عنوان زبان رسمی ایران اعلام می‌کند، در فلات ایران رواج داشته‌اند. این زبان‌ها را به دو دستۀ کلی تقسیم می‌کنند: زبان‌های ایرانیِ غربی که شامل پهلوی اشکانی و فارسی میانه هستند و زبان‌های ایرانیِ شرقی که زبان‌های بلخی، سُغدی، سَکایی و خورازمی را شامل می‌شوند. زبان پهلویِ اشکانی زبانِ رسمی دورۀ اشکانیان بوده است که در خراسان و نواحی مجاور آن ـ که به این مناطق پَهْلَو گفته می‌شده است ـ رواج داشته است و زبان فارسی میانه که ادامۀ فارسی باستان بوده و زبانِ رسمی دورۀ ساسانیان به شمار می‌رفته است. از این دو زبان، به‌ویژه فارسی میانه، آثار فراوانی به جا مانده است. برای نوشتن زبان‌های ایرانی باستان و میانه از سه الفبای میخی، بلخی و آرامی استفاده می‌شده است.

 زبان‌های ایرانی جدید، از حدود قرن سوم هجری قمری تا به امروز، در فلات ایران رواج داشته‌اند. زبان‌های ایرانی جدید شامل فارسیِ دری، پَشتو، کُردی، آسی و بلوچی هستند. بعد از رسمیت یافتن زبان فارسی دری ـ که خودْ ادامۀ فارسی میانه بود ـ در دربار صفاریان، دیگر زبان‌های ایرانیِ میانه ازجمله پهلوی اشکانی، سُغدی، سَکایی، خوارزمی تا چند قرن در گوشه و کنار ایران گویشورانی داشتند و اندک‌اندک فراموش شدند و البته کلماتی از آن‌ها در زبان فارسی به یادگار ماند. برای نوشتن زبان فارسی جدید از الفبای عربی که خودْ از الفبای آرامی گرفته شده، استفاده می‌شود.

 بنابراین زبان فارسی که امروز ما بدان حرف می‌زنیم، دنبالۀ زبان فارسی میانه است و زبان فارسی میانه خودْ ادامۀ زبان فارسی باستان بوده است و از پشتوانه‌ای چند هزارساله برخوردار است.