معرّفی کتاب واپسین وارث تخت و تاج قاجار: گفتگوی حبیب لاجوردی با سلطان حمید قاجار
-
نویسنده: حمید میرزا قاجار
- مترجم: امیر سعیدالهی
- نوبت چاپ: دوم
- محل چاپ: تهران
- ناشر: ثالث
- سال چاپ: ۱۳۸۷
- تعداد صفحات: ۲۰۰
قبل از معرفی این کتاب خوب و خواندنی، باید این نکته را گوشزد کنم که در طول تاریخ، اغلب حکومت‌ها وقتی بر سر کار آمده‌اند، کوشیده‌اند حکومت پیش از خود را یکسره بر باطل نشان دهند و سعی کرده‌اند هر جا نام و نشانی از حاکمان قبلی یافته‌اند، از صفحۀ روزگار بزدایند. حکومت پهلوی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. رضاشاه بعد از این‌که در سال ۱۳۰۴ به سلطنت رسید، کوشید تا هر جا نامی از سلسلۀ قاجار برده می‌شود، سانسورش کند و تصویری کج‌ومعوج از قاجاریه به مردم هم‌روزگارش ارائه دهد. ما نباید این نکته را فراموش کنیم که بخشی از نگرش امروزمان دربارۀ پادشاهان قاجار ـ به‌عنوان بی‌عرضه‌ترین پادشاهان ایرانی ـ و عصر قاجار ـ به‌مثابه ننگین‌ترین دورۀ تاریخ ایران ـ بازماندۀ گفتمانی است که حکومت پهلوی آن را رواج و به خوردِ ما داده است و یکسره واقعیت تاریخی نیست. این سخن من به معنای مبرّا دانستن پادشاهان قاجار از هر عیب و عواری نیست، بلکه می‌خواهم بگویم در خواندن تاریخ باید حواسمان باشد که چه کسی آن را برای ما روایت می‌کند. برای فهم درستِ تاریخِ هر حکومتی نباید به یک روایت اکتفا کرد، بلکه باید روایت‌های مختلف را شنید و با دیدگاهی انتقادی سره را از ناسره جدا کرد.
کتاب «واپسین وارث تخت و تاج قاجار» مروری بر سال‌های آخر حکومت قاجار از زبان یکی از آخرین بازماندگان این خاندان است. این کتاب حاصل گفت‌وگوی حبیب لاجوردی، مبتکر طرح تاریخ شفاهی مرکز مطالعات خاورمیانۀ دانشگاه هاروارد آمریکا، با حمید میرزا قاجار است. مصاحبه در سال ۱۳۶۰ در لندن انجام شده است و بعد از ۲۶ سال در تهران ترجمه و چاپ شده است.
حمید میرزا نوۀ محمدعلی‌شاه قاجار، برادرزادۀ احمدشاه، آخرین شاه قاجار و پسر محمدحسن میرزا، آخرین ولیعهد قاجار است. از خلال گفتگوی حمید میرزا متوجه می‌شویم بعد از این‌که محمدعلی‌شاه و همسرش ملک‌جهان به روسیه تبعید شدند، پسرش احمدشاه در سال ۱۲۹۳ به جانشینی او انتخاب گشت و پسر دیگرش محمدحسن میرزا نیز ولیعهد شد. شش سال بعد از به سلطنت رسیدن احمدشاه، در سوم اسفند ۱۲۹۹ کودتا شد و قوای قزاق به سرکردگی رضاخان وارد تهران شدند. بعد از کودتا روزبه‌روز بر قدرت رضاخان افزوده و از قدرت احمدشاه کاسته شد. رضاخان در غیاب احمدشاه که به اروپا سفر کرده بود، به ولیعهد که محمدحسن میرزا باشد نزدیک شد و به او وعده داد که اگر در برکناری برادرش از قدرت به او کمک کند، بعداً او را به سلطنت خواهد رساند. محمدحسن میرزا فریب خورد و با یاری رضاخان، احمدشاه را از قدرت خلع کرد، اما بعد از این که رضاخان سکان قدرت را در دست گرفت، نه‌تنها به وعده‌اش عمل نکرد و محمدحسن میرزا را به پادشاهی نرساند؛ بلکه او را هم بازداشت و به پاریس تبعید کرد.
در سال ۱۳۰۸ احمدشاه در پاریس درگذشت و محمدحسن میرزا که در پاریس زندگی می‌کرد، خود را پادشاه ایران اعلام کرد، البته پادشاهی بی‌تخت‌وتاج و بی‌سرزمین. با ورود متفقین به ایران و اشغال ایران از سوی قوای انگلیس و شوروی و برکناری رضاشاه در سال ۱۳۲۰، انگلیسی‌ها که از ارتباطات پنهانی او و پسرش محمدرضاشاه با آلمانی‌ها آگاهی داشتند، درصدد برآمدند که محمدحسن میرزا را به قدرت برگردانند، اما با بررسی شرایط ایران و نارضایتی عمیق مردم از خاندان قاجار از این تصمیم منصرف شدند. محمدحسن میرزا در سال ۱۳۲۱ مُرد. بعد از مرگ محمدحسن میرزا و با گسترش جنگ جهانی دوم، پسرش حمید میرزا با نام مستعار دیوید دراموند به خدمت نیروی دریایی انگلیس درآمد. طبق اسناد موجود انگلیسی‌ها یک بار دیگر در سال ۱۳۳۱ و مصادف با نخست‌وزیری مصدق، به پیشنهاد قوام‌السلطنه به این فکر افتادند که حمید میرزا را جایگزین محمدرضاشاه کنند، اما باز هم به دلیل نبود شرایط مساعد در ایران و فارسی‌ندانی حمید میرزا از این کار منصرف می‌شوند. حمید میرزا بالأخره در سال ۱۳۳۵ به ایران برگشت، ۱۴ سال شغل‌های گوناگونی را در کنسرسیوم نفت بر عهده گرفت و سپس دوباره به اروپا برگشت و در همانجا درگذشت.
لینک خرید کتاب از
در همین زمینه
